Sevgili Tarih Sever Okurlarım Geçen Haftaki Yazımın Devamını Sizlerle Bu Hafta Paylaşıyorum. Geçen Hafta İbn Bahtişu’nın Yaklaşık Olarak 450 H. De Vefat Ettiğini Sizlerle Paylaşmıştım.

 Bu Hafta İse İbn Bahtişu’nun Eserlerini Ve Cizre’de Basılan Bir Sikkenin Fotoğrafını Sizlerle Paylaşacağım.

Mümehhiduddevle tarafından H. 392’de Cizre’de darbettirilen bir sikke

Değerli tarih sever okurlarımız bu yazılarla geçmişimizi sorgulamaya ve atalarımızı tanımaya devam ediyoruz. Sizlerle paylaştığım bu bilgiler tamamıyla belgelere dayanan gerçek bilgiler.

Mümehhiduddevle tarafından H. 392’de Cizre’de darbettirilen bir sikke

İbn Bahtişu’nun eserleri :Makaletun fi’l-ihtilaf beyne’l-elbân : H.447 senesinde bazı arkadaşları için yazdı. Kitabu Menâkıbu’l-etıbbâ : H.423 de yazdığı bu eserinde tabiblerin yaşamlarına dair bilgi

verir. Bu eserden gerek İbn ebi Useybia ve gerek de İbnu’l-Kıftî eserlerinde alıntıda

bulundular. Kitabu’r-ravzatu’t-tıbbiyye : Üstad Ebu’l-Hasan Muhammed bin Ali için kaleme aldı. Bu eser 1927 yılında Kahire’de Paul Sbath tarafından yayınlandı. Kitabu’t-tevâsul ila hıfzı’t-tenâsul : İnsanın üremesiyle ilgili bir eser. H.441 de kaleme aldı. Mümehhiduddevle adına basılmış bir diğer sikke Ubeydullah bin Bahtişu ile Amid emiri Sadeddin’i gösteren bir minyatür. Kitabu tahrimi defni’l-ahyâ Risaletun ila Ebi Tahir bin Abdulbaki İbn Katremin Taharet ve gerekliliği hususunda

sorduğu soruya verilmiş bir cevap niteliğini taşır. Risaletun fi beyani vucûbi hareketi’n-nefs

Risale fi’t-tıb ve’l-ahdasi’n-nefsaniyye: Hollanda-Leiden Kütüphanesi 1332’deki yazma

1977’de Beyrut’ta Felix Klein Franke tarafından yayınlandı.Kitabu nevâdiri’l-mesâil : İlk dönem tıp ilmine dair bilgileri içerir. Kitabu tezkiretu’l-hazır ve zâdu’l-müsâfir : Bu eserin muhtasarı er-Ravzatu’t- Tıbbiyye’dir. Kitabu’l-has fi ilmi’l-havâss Kitabu tabâyîi’l-hayavân ve havâssuha ve menâfiî a’zâiha : Bu eserini Emir Nasruddevle için kaleme almıştır. Bu eserin Londra’da British Museum Or.2784 numarada ve Paris’te Bibliotheque Nationale’de 2782 numarada gayet mükemmel minyatürlü nüshaları mevcuttur. Bu eser üzerinde A.Contadini, 1992’de Londra Üniversitesinde bir tez hazırladı. İbn Buhtişu’nun en önemli eseri olan bu yapıt İslam dünyasındaki en eski zooloji  ansiklopedilerden biri olan bu eser henüz yayınlanmamıştır. İbn Bahtişo’ya ait Tabâyiu’l-hayavân isimli eserden bir sayfa (British Lib. Or.2784) İbn Butlân: Bağdad’lı Hristiyanlardan olup meşhur tabiplerdendir. Çok gezip bir çok tabipden ilim öğrendi.

Önce Mısır’a oradan İstanbul’a daha sonra Antakya’ya gitmiş bir ara Meyyafarikin’e gelmiş. Buradaki meşhur bir tabipten ilim almıştır. Çok sayıda tıbbi eser kaleme almıştı. Bu eserlerinden birisi de Mervani Hükümdarı Nasruddevle için kaleme aldığı Da’vetu’l-etıbbâ isimli eseridir. Bu eser birkaç kez yayınlandı. En son olarak 2003 yılında İzzet Ömer tarafından Beyrut’ta yayınlandı. Bu eserin Türkçe’ye tercümesi tarafımızdan yapılmaktadır.

Da’vetu’l-etıbba’da İbn Butlan’ı gösteren bir minyatür (Ambrossiana Ktp.)

İbn Dînâr: Nasruddevle ibn Mervân zamanında Meyyafarıkin’deydi. Tıp ilminde üstün

bilgiye sahip iyi tedavi eden ve ilaç yapma konusunda da deneyimli birisiydi. İbn Dinar kendi

adıyla anılan ve doktorlar arasında yaygın olarak kullanılan Dinarî Şarabı’nı yapan meşhur

bilgindir.İbn Dinar Kitabu’l-Akrâbâzîn isimli eşsiz ve değerli bilgiler içeren bir eser kaleme

aldı.İşte bu eserinde bu meşhur şarabı kendisinin yaptığını söyler.

Fadl bin Cerir et-Tekritî: Bir çok ilimde bilgi sahibiydi.Tıp alanında üstün bilgi sahibi olup iyi

tedavi ederdi. Tıbbi bilgisiyle Emir Nasruddevle bin Mervan’a hizmet ederdi.Eserleri ise;

Tashihu’l-Kehnut: Bu eserden kardeşi el-Mürşid isimli eserinde söz eder.

Makaletun fi esmâi’l-Emrâd ve iştikâkâtuha : Bu eserini bazı kardeşlerine yani Yuhanna

bin Abdulmesih’e yazdı.

Ebu Nasr Yahya bin Cerîr et-Tabib et-Tekritî en-Nasranî :

Tıp, astronomi, felsefe ve ilahiyat alanında bilgi sahibi bir bilim adamıydı. Tıp alanında tıpkı

kardeşi gibi bilgili ve seçkin birisiydi. Nasruddevle Ahmed ibn Mervan’ın tabibliğini

yapıyordu. Ebu’l-Ğanâim Hibetullah bin Ali bin Hüseyin bin Aserdî , Makaletun fi enne’llezzete

fi’n-nevm fi eyyi vaktin tuced minhu isimli eserini onun için kaleme aldı.497 H.

senesinde Meyyafarikin’de vefat etti.

Kitabu’l-ihtiyârât fi ilmi’n-nucûm: Bu eserin Beyrut, Londra ve Beyazıt Kütüphaneleri’nde

birer nüshası vardır.

Kitabun fi’l-bâh ve menâfiî’l-cima’ ve mezârrihi

Risaletun fi menâfiî’r-riyâde ve cihetu isti’maliha , Bu eserini Kafi’l-Kufât Ebu Nasr

Muhammed bin Muhammed bin Cuheyr için yazdı.

Kitabu’l-Mürşid , İlahiyat alanında kaleme aldı. Bu eserin çok sayıda yazma nüshası

mevcuttur.Bunlar Oxford, British Müzesi ve Diyarbakır Keldani Kilisesi nüshalarıdır. W. Cureton

tarafından 1865 yılında Londra’da yayınlandı.

Makaletun fi şeriati’l-Mesih: Halil Samir tarafından 1996 yılında el-Menare isimli dergide

yayınlandı.

Kitabu Zîci’t-Tevârih : Kitabu’l-Cami li’t-Tarih diye de bilinen bu eserinde devletlerin ve

ülkelerin kuruluşu, peygamberlerin doğumu, şehirlerin ilk inşa edildikleri tarihlerin yanı sıra Hz.

Adem’den başlayarak Mervani Devletinin yıkılışına kadarki dönemde meydana gelen olayları

kronolojik olarak anlattı. Bu eseri günümüze ulaşmamıştır. Bu eserin müellif nüshasından İbn

Adim alıntı yaptığı gibi Yakut el-Hamevi de alıntıda bulunur.

Daha geniş bilgi için bkz. G. Graf, "Die Eucharistielehre des Jakobiten Yahya Ibn Garir", OC

Mümehhiduddevle’nin H. 390 yılında Meyyafarikin’de darbettirdiği sikke

İliya bin İsa: Nusaybin metropoliti olan İliya, Nasturi olup daha çok İliya Bar Şinaya diye

tanınır. 11 Şubat 975 yılında Shena kasabasında doğdu. Önce Musul yakınındaki bir yerde

rahip oldu. Daha sonra 15 Şubat 1002 tarihinde Bet Nuhadre’ye piskopos olarak atandı. 26

Aralık 1008 tarihinde de Nusaybin baş piskoposu oldu. 1046 yılında vefat etti. İlia çok üretken

biriydi. Arapça ve Süryanice çok sayıda eser kaleme aldı. Doğmatik ilahiyatçı olarak iki tane

önemli teolojik risale yazdı.

Geniş bilgi için bkz. G. Graf, Geschichte der christlichen arabischen Literatur II, Rome,

1947, pp. 177-89.

Risaletun fi vahdaniyyetu’l-halık ve teslisi ekanimihi: Bu eser L. Ma’luf tarafından el-

Maşriq dergisinin 1903 senesinde çıkan 6. sayısında yayınlandı.

Risaletun fi hudusi’l-alem: Bu eser de Paul Sbath tarafından 1929 senesinde Kahire’de

yayınlandı.

Risaletun fi faziletu’l-ifâf : Bu eserini kardeşi Ebu Said Mansur bin İsa’ya ithaf etti. 1968

yılında Beyrut’ta Katolik Matbaasında 74 sayfa olarak yayınlandı.

Kitabu’l-mecalisi’s-seb’a : Vezir İbn el-Mağribî ile 5-29 Temmuz 1026 tarihlerinde

aralarında gerçekleşen yedi meclisin takrirlerinden oluşmaktadır. İlk olarak L. Şeyho tarafından

el-Maşriq dergisinin 1922’de çıkan 22. sayısında yayınlandı. 1994 yılında ise Paris’te

Bénédicte Landron tarafından yayınlandı.

Ahlakçı biri olarak da şu eserleri kaleme aldı:

Kitabu tashihi’l-iman, L. Horst tarafından 1886’da Colmar’da yayınlandı.

Risaletun fi naîmi’l-ahire, L. Ma’luf tarafından Maşriq dergisi 1907/10’de yayınlandı.

Ayrıca Tefsir ve yorum alanlarında da İncilin problemlerine dair bir risale kaleme aldı.

Kitabu’t-Tarih veyahut Kitabu’l- Ezmine: Annals veya Chronicle diye de anılan bu eseri

Sasaniler tarihinin ve Mervanilerin en önemli kaynaklarındandır. 1018 yılına kadar gelen bu

eserin yegane yazma nüshası British Museum syr. 56 Add.7197 numarada bulunmaktadır.

Brooks, E.W., Chabot, J.-B. Tarafından Süryanice ve Arapçası yayınlandı. Eliae metropolitae

Nisibeni opus chronologicum, I-II (Paris 1909-1910) (CSCO 62-63, SS, 21-24).

Bu eser üzerinde yapılmış modern bir inceleme için bkz.

"Elias von Nisibis und die Chronologie der edessenischen Könige" (1999) Klio, 1999,

vol. 81, no. 1, p. 180-198.

Kitabu def’il-hemm, Önce Kahire’de Costantin el-Bacha tarafından Kahire’de sonra da

1998’de Halle’de basıldı.

Kitabu nef’i’l-hikem li’n-nefs ve’l-beden , Paul Sbath 1936’da Kahire’de yayınlandı.

Kitabu sarf ve nahvu’s-süryaniyye

Kitabu’t-tercüman fi ta’limi luğati’s-süryan, Bu eserin bir nüshası Alphonse Mingana

koleksiyonu Syr 420 numarada durmaktadır. Stefan Weninger esere dair bir makale kaleme

aldı. (Das 'Übersetzerbuch' des Elias von Nisibis (10./11.Jh.) im Zusammenhang der

syrischen und arabischen Lexikographie)

Risale fi’l-mevaris: Bu eseri Ubeydullah bin Bahtişo Süryaniceden Arapça’ya tercüme etti.